MANTARLARIN İKLİM İSTEKLERİ

                   doğal olarak mantarların  yetişmesi ancak mantarın istediği şartların oluşmasına bağlı olduğu halde, ticari işletmelerde bu şartlar suni olarak oluşturulmaktadır. Kültür mantarı yetiştiriciliğinde sıcaklık,nem ve havalandırma en önemli ekolojik faktörler olup  verim ve kaliteyi büyük ölçüde etkilemektedir. Mantarlar iklim istekleri bakımından çok seçici olduğu gibi, farklı dönemlerinde de farklı ekolojik isteklerde bulunmaktadırlar. Bu nedenle  ticari amaçla yapılan yetiştirme yerlerinin  kesinlikle mantarların isteğine uygun şekilde iklimlendirilebilinir olması gerekmektedir.

Sıcaklık:

              Mantar misellerinin gelişebilmesi için en uygun olan sıcaklık 23-25 C0 dir .  daha düşük   sıcaklıklarda  misellerin gelişmesi yavaşlamakta , fakat canlılıklarını sürdürmektedirler. Hatta 0 C0 ye kadar canlılıklarını koruyabilmektedirler.

Ancak misellerin üst değer olan 25  C0  nin üzerindeki  sıcaklıklara karşı gösterdiği esneklik  ve dayanıklılık ayni ölçüde olmamaktadır.  O kadarki,  30  C0 de gelişmesini tamamen durduran  miseller 35  C0 nin üzerine  çıkıldığında  ölmektedirler. Buradan düşük sıcaklıkların  mantar yetiştiriciliğinde çok büyük zararlara neden olmadığı, ancak  yüksek sıcaklık zararlarının telafi  edilemediği açıkça anlaşılmaktadır.

Kompost sıcaklığının  23-25 C0  uzaklaşması durumlarında misel gelişmesi  yavaşladığı için  inkübasyon (kuluçka) süresini uzatmak gerekecektir.

              Misel gelişim devresinde kompost tan ısı açığa  çıktığı için , kompost sıcaklığı yükselmek eğilimindedir. Kompost sıcaklığını  25 C0 de tutabilmek  için oda sıcaklığının   kompost sıcaklığından  2-3 C0  düşük tutulmasında yarar vardır. Bu nedenle22-23 C0 lik  bir oda sıcaklığı  bu emniyeti sağlama bakımından uygundur.

               Misellerin kompost tu sarma  aşamasından sonra  yaklaşık 13-15 gün sonra topraklama yapılır ve ikinci misel gelişim  dönemi başlamış olur. 10-15 gün sonra  toprak üzerinde küçük mantarcıkların görünmeye başlaması  artık generatif (meyve oluşum) döneminin  başlangıcını bize gösterir. Bu dönemde oda sıcaklığının 16-18 C0 arasında tutulması gerekmektedir.  Mantar oluşum devresinde sıcaklığın  yüksek olması  halinde  verim ve kalite kayıpları kaçınılmazdır. Bu kayıplar elbette  ki  sıcaklığın seviyesi ile geçen süreye bağlı olarak az yada çok olacaktır. Örneğin   mantar oluşum devresinde  22-24 C0 de  bir süre kalması  sonucunda  verimde bariz bir azalma ve örtü toprağında keçeleşme meydana gelir. Buna karşılık 30 C0 nin üzerinde bir süre kaldıktan sonra tekrar  düşürülse bile kompost elden çıkmış demektir.

       Sıcaklık istekleri,  üretimi  yapılan mantar  türüne göre değişmekle birlikte, genel  kaide  olarak;  düşük sıcaklıklarda mantar oluşumunun  yavaşlamakta, bununla birlikte kalite artmakta, yüksek sıcaklıklarda ise süre kısalmakta, verim ve kalite  düşmektedir.

Nem:

         Doğal mantarlara dikkat ettiğimizde,  yağmurlardan sonra hava neminin yüksek olduğu  zamanlarda mantar çıkışının  bol olduğunu görürüz. Mantarın gelişmesi için  hem toprak hem de hava neminin  yüksek olması gerekmektedir. Nemin % 70-90 arasında olması arzu edilir.  Hava  neminin azlığı  doğrudan mantar verimini etkilediği gibi, gerek örtü toprağının  gerekse kompost un   kurumasına neden olur .

Havalandırma:

           Sıcaklık isteği gibi  havalandırma isteği de  mantar yetiştiriciliğinde dönemlere göre farklılık gösterir. Misel gelişme süresince , yani  inkübasyon (kuluçka) döneminde havalandırmaya pek gerek yoktur. Sadece sıcaklık ve nem ayarlanmasına  yardımcı olmak bakımından  gereklidir.

Mantarlarda yüksek  havalandırma isteği, mantarların toprağın üzerinde görülmeye  başladığı andan itibaren  havalandırmaya ihtiyaç duyulur. Mantarın hasat zamanında ise en yüksek seviyede kendini gösterir. Mantar oluşumu ve hasat döneminde, havadaki karbondioksit oranı  %03 den az olmalıdır.  CO2 miktarının bu seviyenin üzerinde olması mantarın oluşmasını azaltır veya mantar oluşumunda anormallikler başlar, saplar incelir ve uzar, şapkalar küçülür, erken açılmalar meydana gelir, kalite hızla düşer. Bu nedenle mantar oluşmaya başladıktan sonra, odadaki mantar miktarına göre  saatte oda havasının 6-8 misli  taze havayla değiştirilmesi  gerekir.

Işıklandırma:

              Bazı türler dışında  mantarın ışığa ihtiyacı yoktur. Işığa ihtiyaç duyan türlerde , generatif gelişme (verim)  döneminde ışığa ihtiyaç duyarlar  agaricus bisporus , ışığa  hiçbir dönemde ışığa ihtiyaç  duymayan bir türdür. Tam tersine direk güneş ışığında mantar kalitesi bozulur. Böyle türlerde ışık sadece  yetiştirme odasındaki çalışma kolaylığı açısından düşünülür.

MANTAR YETİŞTİRME YERLERİ:

              Mantar yetiştirme yerleri  başlangıçtan beri değişim gösterdiği gibi  bu günde çeşitlilik arz eder.  Esas olan  mantarın ekolojik isteklerin cevap  vermektir.

Açıkta yetiştiricilik:

              Bilindiği gibi mantarların asıl kaynağı doğadır. Pleurotus, shiitake  gibi  mantarların yetiştiriciliği dışında,ağaç gölgesi, hasır ve branda gibi korunaklardan yararlanarak mevsime bağlı olarak açıkta mantar yetiştirile bilinir. Bu tür yetiştiriciliğin nemli bölgeler dışında  ekonomik olması beklenemez.

Mağara  ve tüneller:

             İster tabii olarak oluşmuş olsun  ister insanlar tarafından açılmış olsun mağara ve tünellerde yapılan üretim açıkta üretime göre  daha güvenlidir.

Ekolojik faktörler kısmen kontrol altındadır. Ancak konulacak  kompost tun ihtiyacına cevap verecek ölçülerde hava giriş ve çıkışına elverişli  delik veya bacaların konulması gerekir.

Soğuk hava depoları:

              Meyve ve sebze depolayan  soğuk hava depolarının boş kaldığı ilkbahar ve yaz aylarında  mantar yetiştirile bilinir. Bu yerlerin mantar üretiminde kullanılmasının  iki önemli avantajı vardır. Birincisi bu binaların çok iyi yalıtıldığı ve hazır klima sisteminin olması. İkincisi iptidai olarak mantar üretimi yapan küçük üreticilerin  genellikle yaz aylarında  üretim yapmamaları nedeniyle üretimdeki azalma fiyatları  yükseltmektedir.

Seralar:

            Yazları fazla sıcak geçmeyen  bölgelerde  seraların üreri yalıtılarak mantar üretiminde kullanıla bilinir .

Bodrum, kiler, bira ve şaraphane mahzenleri, kümes, ahır, depo  vb. boş binalar:

            Bu tür yerlerde küçük değişikliklerle mantar üretimine elverişli alanlar haline getirmek mümkün olmaktadır. Son yıllarda, binaların kullanılmayan  bodrum katlarında üretim yapan  işletmelerin sayısı hızla artmaktadır.  Bu tür işletmelerin kompost  hazırlamaya elverişli yerleri olmadığından ve esasen mesken yerlerinde kompost hazırlama aşamasında  çıkacak amonyak kokusu nedeniyle   izin verilmediği için  hazır kompost kullanmaktadırlar.

          Bu yetiştirme yerleri  bu günkü  üretimde önemli bir yere sahip  olduğu gibi gelecek dede bu önem daha da artacaktır. Şüphesiz, daha önce belirttiğimiz ısıtma –soğutma, nemlendirme  ve havalandırma  şartlarını sağlayan  düzenlemelerin yapılması ve bunların  ekonomik olarak işletile bilinir olması  başarıyı doğrudan doğruya etkileyecektir.

  Modern  mantar işletmeleri:

           Son olarak  modern mantar işletmelerinden  söz ederken, konular biraz ayrıntılı olarak  ele alınmaya  çalışılacaktır.  Bir mantar üreticisinin , entegre bir işletmeye dönüşme aşamasında ihtiyacı olan tüm bilgiler  verilerek bu yayına bir mantarcılık el kitabi özelliği kazandırılmaya çalışılacaktır.

           Modern işletmeler önceki sayılan mantar  üretim yerlerinden  oldukça farklıdır. Özel olarak bu amaç için tesis edilmişlerdir ve çevre koşulları denetim altındadır.

           Bunun için  işletme büyüklüğü, kapasitesi ve yetiştirme sistemi, yatırım miktarına  ve Pazar olanaklarına  göre  öncelikle  tespit edilir ve plan proje yapılır. Plan çiziminde esas, işletmede bulunması öngörülen üniteler ve bunların kapasitesidir.

  İşletmenin yer seçiminde  şu özellikler  aranmalıdır.

   -         işletme kurulacak yerin  iskan alanı dışında olması.

    -         Ulaşım, elektrik ve su sorununun bulunmaması.

   -         Hammadde ve iş gücünün kolay temin edile bilinir olması, kompost atıklarının  değerlendirilebileceği            yerlerin bulunması.

  -         Pazarlama olanaklarının bulunması ve bu olanakların  genişlemesi halinde  buna paralel kapasite artırımına elverişli bir arazi olması.

                 Bir mantar işletmesinde :

               Hammadde depo yeri:

               Mantar üretiminde kullanılan sap-saman nın devamlı bulunabilmesi ve ucuza temini bakımından  mevsiminde satın alınması gerekir. Buna göre yıllık üretim kapasitesi tespit edildikten sonra gerekli olan yıllık hammadde miktarına göre hammadde  deposu planlanmalıdır.   Bir saman balyası 50x50x100cm boyutlarında  olup 20-25 kg ağırlığındadır  ve üst üste 12-15 kat yerleştirile bilinir.

              Kompost platformu :

               Sap ve samanın  ıslatılarak  fermantasyona tabi tutulduğu bu alan  beton kaplı olmalı, soğuk ve rüzgarlı bölgelerde  kurumayı engellemek için yanlarına duvar örülmeli,  üs kısmı çatı ile örtülmelidir. Bir ton kompost için 6-8 m2  ihtiyacı göz önüne alınarak   yeterli alan hesap edile bilinir.

              Kolaylıkla temizlenebilmesi , ıslatma ve kompostlaştırma esnasında tabanda sızan suyun tabanda birikmesini engellemek ve sızan  gübreli suyun tekrar  kompost a ilave edilebilmesi için  kompost platformu  bir tarafa doğru hafif meyilli  olmalı ve  meyil tarafında bir şerbet çukuru  yapılmalıdır.  Küçük işletmelerde   beton bir zeminde bu işlem görüle bilinir. Ancak  fazla yağış alan bölgelerde, yağış sırasında kompost u  korumak için  naylon  bir örtü kullanmak gerekir. Bu esnada da kompost un  havasız kalmaması için örtünün komposttun hava alabileceği şekilde örtülmesi veya  uzun süre örtü altında bırakılmaması gerekmektedir.

               Katkı maddeleri depolama yeri:

               Kompost hazırlamada gerekli olan  kimyasal gübreler, kepek vs. gibi katkı maddelerini  muhafaza etmek için  bir depoya ihtiyaç vardır.

                Pastörize odası :

                Birinci fermantasyon dediğimiz  kompostlaştırma  işleminin bitiminden sonra, kompost içerisindeki  zararlı ve  mantarlara  rakip olabilecek  organizma ve mikroorganizmaların  yok edilmesi ve komposttaki  besin maddelerinin  mantar  tarafından alına bilinir hale sokulması  için 60 C0   de  ve kompostlaştırma süresine bağlı olarak 3- 10 gün süre ile  kompost tun bekletildiği   odadır. Bu oda ısı kalıbının önlenmesi amacıyla duvarları ve tavanı  çok iyi yalıtılmalıdır. Taban kısmına içeriye  buhar  verebilecek şekilde  delikli borular yerleştirilir.

            Pastörizasyon esnasında  açığa çıkan  CO2 ve amonyak gazının  dışarıya atılabilmesi için pastörize odasında havalandırma sisteminin kurulması ve havalandırma kapasitesinin  pastörize odasına yerleştirilecek kompost miktarına göre hesap edilmesi gerekir , ayrıca  taze hava giriş kısmına filtre yerleştirilmelidir.

                Buhar ünitesi  tüm odadaki sıcaklığın 70-80 C0  ye çıkabilecek kapasitede düşünülmeli ve projelendirilmelidir. Zira  ayni oda örtü toprağı  sterilizasyon un dada kullanıla bilinir.

                 Misel aşılama yeri (Ekim  odası):

                 Pastörizasyon işlemi bitmiş  kompost a tohumluk miselin  karıştırıldığı, ekildiği   bu oda ,  pastörizasyon odası ile  misel gelişme odalarının veya üretim odalarının arasında yer alır.

                  Misel geliştirme odaları:

                  İşletme tipine ve  yetiştirme odalarının büyüklüğüne göre  planlanır. Genellikle bir yetiştirme odasının yarısı büyüklüğündedir. 5 yetiştirme odası için bir misel geliştirme odası yeterlidir. Misel geliştirme odasında 24 C0 sıcaklık  ve % 80-90  nem bulunması gerekir.  Bunun için dış duvar , tavan ve kapılar  yalıtımlı olmalıdır. Bu odada ısıtma ve havalandırma sistemleri yapılmalıdır.

                   Yetiştirme odaları :

                    Son aşamada  kompost un tutulduğu ve hasadın yapıldığı  odalar  yetiştirme odalarıdır. Bu odaların büyüklük ve  sayısı  işletme kapasitesine ve amaca bağlı olarak değişmektedir. Üretim odalarının dış duvarları yalıtılmış, ısıtma, soğutma , nemlendirme ve havalandırma sistemleri  ile donatılmış olmalıdır. Oda sıcaklığı 16-18 C0 de nem %80-90  tutulabilecek şekilde ayarlanmalıdır. Isıtma sırasında  oda neminin aşırı şekilde düşmesini önlemek için  yüksek sıcaklıkta ısıtmadan kaçınılmalıdır. Isıtma borularında kızgın buhar yerine sıcak su dolaştırılarak  ve ısıtma yüzeyi biraz daha  geniş tutularak  bu sağlana bilinir.

                      Sobalı ısıtmalarda  soba üzerine su konularak , nem takviyesi  yapılmalıdır. Misel ön gelişme odası olmayan yani ön gelişmeyi  ve üretimi ayni odada  gerçekleştiren işletmelerde  oda sıcaklığı 24-26 C0 ye kadar yükseltilecek şekilde projelendirme yapılmalıdır.

                        Üretim odalarında iyi bir havalandırma düzeni kurularak  içeride biriken CO2  ve zararlı gazların  dışarıya atılması ve dışardan taze hava alınması sağlanmalıdır.

                         Diğer odalar:

                         İhtiyaca ve  isteğe bağlı olarak ;  paketleme.soğuk muhafaza, kurutma, konserveleme, ilaç muhafaza, depo, idari birimler  gibi üniteler ile  işçi soyunma odaları, tuvalet, kazan ve klima odaları , vs. odalar bir işletmede yer alacaktır.

MANTAR ÜRETİM AKIŞI VE İŞLETME TİPLERİ

                     Diğer bitkilerin yetiştirilmesinde olduğu gibi mantar yetiştirilebilmesi içinde Tohuma(misel) , yetiştirme ortamına ve   yetiştirilecek olan mantarın isteklerine uygun çevre şartlarına ihtiyaç vardır. Bunu biraz daha açacak olursak mantar yetiştiriciliği için gerekli olan unsurları şöyle sıralayabiliriz 

    1.      yetiştirilecek olan mantarın miseli (tohumu)

     2.      yetiştirilecek olan mantarın beslenmesine uygun olarak hazırlanmış kompost (her tür için uygun besin maddeleri ile zenginleştirilmiş besin ortamı)

     3.      uygun ekoloji  (uygun sıcaklık, nem, CO2/O2 oranı

Bir Mantar işletmesinde akış şeması şöyledir.  

aşamaların  tamamını veya bir kısmını  kapsamasına göre mantar işletmeleri  üç tipte oluşur

1. Tüm aşamaları bünyesinde  bulunduran işletmeler  

Misel		Kompost		Üretim		Pazarlama
		Örtü toprağı				Pazarlama

Bu tip işletmeler, Büyük işletmeler olup, kendi misellerini ,kompost ve örtü topraklarını , kendileri hazırlayarak mantar üretimi yaparlar.Daha fazla bilgi birikimi, teknoloji ve yatırıma gerek duyulur.

2.Misel i Tohum)  dışardan alan işletmeler  

Misel		Kompost		Üretim		Pazarlama
		Örtü toprağı				Pazarlama

                     Bu tür işletmeler kompost ve örü topraklarını kendi işletmelerinde hazırlayıp,dışardan sadece misel(tohum )alarak üretim yapan işletmelerdir. Orta büyüklükteki işletmeler bu tarz üretim yaparlar.

       3.Sadece üretim yapan işletmeler

Misel		Kompost		Üretim		Pazarlama
		Örtü toprağı				Pazarlama

                    Kompost  ve miseli  Konularında ihtisaslaşmış olan firmalardan satın alarak mantar üreten işletmeler bu guruba girerler. Kompost ve miseli ayrı ayrı firmalardan aldıkları gibi ayni firmadan ekilmiş kompost olarak alabilirler.

 MANTAR YETİŞTİRİCİLİĞİ

1.      Misel Üretimi:

            Morfolojik bakımından  Mantarlar diğer bitkilerden farklıdır. Üreme sistemleri de  diğer bitkilere göre  oldukça değişiktir. Tohumsuz bitkiler gibi  sporlarıyla çoğalırlar  Mantar sporları , türlerine göre   askocarp veya basidiocarp  denilen  şapkalardaki  ascusların içinde veya basidiumlar üzerinde  oluşurlar. Doğal koşullarda bu sporlar  uygun ortamlarda çimlenerek mantarın üremesini ve çoğalmasını sağlarlar,  ancak   Mantar yetiştiriciliğinde bu sporlar  tohum gibi kullanılmazlar  sporların  besi ortamları üzerinde çimlendirilmesi veya doku kültürü ile elde edilen miseller  tohumluk olarak kullanılır. 

2. Kompost :

             Bünyesinde  Klorofil ihtiva etmediği için mantarlar  kendi besinlerini yapamazlar. Besin maddelerini ortam içerisinde  hazır olarak bulması gerekir. Bu nedenle mantarlar, bitkisel ve hayvansal atıkların  organik ve inorganik parçalanma ürünlerinden yararlanırlar.

             Mantarlar protein sentezi  için gerekli olan amino asitleri   kompost ortamından almak   durumunda olduğu için  bu amino asitlerin  ortamda hazır olması gerekmektedir. Ayrıca mantarların  protoplazma ve hücre zarı yapısı için  pentoz, lignin  ve pektin gibi karbon kaynaklarına da ihtiyaç vardır .

             Organik ve inorganik materyallerin, mantarın kullanabileceği  forma dönüşebilmesi , kompostlaşabilmesi  için  fermantasyon geçirmesi şarttır . fermantasyon  yoğun bir mikro organizma aktivitesini  ifade eder.

             Kompost fermantasyonunun az veya  fazla  olması  mantar verim ve kalitesini doğrudan etkilediği gibi  bazen  tam başarısızlık  nedeni de olabilir.

               Kültür mantarı yetiştiriciliği  Başlangıçta at gübresinin  kompostlaştırılması ile başlamıştır. Ancak at gübresinin  her yerde ve yeteri miktarda bulunamaması  yüzünden  çeşitli çalışmalarla  sentetik olarak kompost  ve çeşitli organik atıkların  at gübresi evsafına   getirilmeye çalışılmaktadır.

                 Mantarın bileşimi kabaca %90 su ,%9 organik madde, %1 inorganik madde  (kül) olarak özetlenebilir bu bileşimde C,H,O,N,P,K,S  ve iz element olarak da Fe, Zn, Mn, Cu, Ca bulunmaktadır. Buna paralel olarak  komposttun yapısına bakacak olursak , % 70  su, %20  organik madde, %10  kül  olduğunu görürüz. Mantarın gelişmesi süresince, kompost bünyesindeki organik  maddeler yavaş yavaş azalmakta, mantarın gelişmesi için gerekli  besin ve enerjiyi sağlamaktadır.  

Sentetik komposttun Ana maddesi olarak  buğday,arpa,çeltik, yulaf,çavdar, mısır sap ve samanları ,çayır otları ve mısır koçanı gibi tarımın yan ürünleri kullanılır. Bünyesinde esas itibari ile  selüloz ihtiva eden bu materyallerin  zenginleştirilmesi ve  fermantasyonun istenilen düzeyde gerçekleşebilmesi için  buna ilave edilecek  katkı maddeleri  şu gruplardan oluşur.

1.      Grup:  %21 lik Amonyum sülfat

                   %26 lık Amonyum  nitrat

                    %46 lık  Üre

Yüksek  nitrojen (azot) bu katkı maddelerinden  1 ton kuru maddeye 50 kg mı  aşmayan miktarlarda  ilave edilir eğer amonyum sülfat kullanılacaksa en az kendi miktarı kadar  en çok 3 katı miktarında    CaCO3   ilave edilerek asitliği dengelenir.

2.Grup : Kan unu %13 N.

               Balık unu %10.5 N.

Bu    katkı maddeleri 1 ton  için 10-15 kg   miktarında kullanılmalıdır daha yüksek dozlarda kullanılmamalıdır.

3.Grup:        Malt atığı

Bira posası

Pamuk tohumu küspesi – unu

Soya  küspesi – unu

Tavuk gübresi

Kepek

4.Grup:           Şeker pancarı posası

                        Patates posası

                         Elma,üzüm v. b. gibi meyve posaları

                        Melas

                       Pamuk tohumu kabuğu

Bu grupta yer alan maddeler düşük azot ihtiva etmelerine karşın  karbon hidrat muhtevaları oldukça yüksektir

5.Grup:          İnek gübresi

                      Koyun  gübresi

                      Domuz gübresi

Bu gübrelerin  tavuk ve at gübresi kullanılmayan kombinasyonlarda  karısıma dahil edilmesi önerilmektedir

6. Grup:  Ot, yonca, üçgül  samanı

Sentetik kompostlarda, başlangıç sıcaklığını yükseltmek ve karbon hidrat kalitesini artırmak için  en fazla %20  oranında bu grup a  giren materyaller kullanılır, böylece ayni zamanda mikrobial popülasyon da  hızlı bir şekilde artmış olur.

7.Grup : Ca SO4   Alçı

                Ca CO3  

Mantarın bünyesinde  çok az Ca bulunmasına rağmen  kalsiyumun kompost içerisindeki muhteviyatı çok önemlidir. Zira mantar tarafından çıkarılan oksalik asitin  nötrlenmesi , dengelenmesi  kalsiyumun tampon görevi sayesinde olmakta ,ancak bu sayede düzenli ürün alına bilinmektedir. Özellikle amonyum sülfat  kullanıldığında   karışıma ilave edilecek olan CaCO3 kompost asitliğini regüle eder.Amonyum sülfat kullanılmadığı durumlarda  ton başına en az 25 kg alçı ilave edilmesi gerekir.,

Kompost un Fermantasyonu:

     Kompostlaştırma, açıkta , aerobik fermantasyon dediğimiz, oksijen tüketen mikroorganizmaların  organik maddeleri  parçalaması ile oluşur. Bu mikroorganizmaların çalışması için  su ve oksijene ihtiyaçları vardır. Bu nedenle kompostlaştırılacak materyalde  nem ve oksijenin yeterli düzeyde olması gereklidir.

         Kompostlaştırma işlemine başlamadan  3-4 gün önceden  ham madde iyice ıslatılarak  istenilen nem düzeyine getirilir ıslatma esnasında ham maddelerin zaman zaman karıştırılması  homojen bir ıslatmayı sağlama açısından  önemlidir.

         Islatmadan sonra   azot ve karbon kaynaklı aktivitörler karıştırılarak yığın yapılır. Yapılan yığın  belli yükseklikte ve genişlikte olmalıdır aşırı yüksek yığınlar aşırı  ısınma nedenidir. Mikroorganizma aktivitesinin artmasıyla birlikte  ve belirli bir süre sonra  yığın içerisindeki oksijende  azalma  olacaktır , bu nedenle yığın belirli sürelerde aktarılarak  havalandırılır. Aksi halde yığının iç kısmındaki mikroorganizmalar havasız kalacaklardır.

         Kompost içerisindeki oksijen, mikroorganizma faaliyetine göre 48 –96 saat içerisinde tüketilir .  bunun için mikroorganizma faaliyetinin  az olduğu ilk karıştırma  ile  1.  aktarma  arasında geçen süre uzun tutulur.

    Kompost yığınının  nemi  kompostlaştırmayı etkiler. Nemin istenmeyen ölçüde yüksek olması  oksijenin kompost yığınının içerilerine kadar girmesini güçleştirir. Bu durumda kompost içerisinde havasız şartlarda  yaşayabilen  (anaerob) bakteriler çoğalacağından kompost a ekşimsi bir koku  hakim olur bu durum , kompost ta geliştirmek istediğimiz kültür mantarı miseli üzerinde  toksik bir etki yaratır.   Kompost neminin fazlalığında olduğu gibi eksikliği de kompostlaştırmada  başlı başına başarısızlık nedenidir. Çünkü nemin yetersiz düzeyde olması, mikroorganizmaların faaliyete geçmesini engeller.

Kompost formülleri:

            Mantar üretimi amacıyla her türlü organik atıklar kullanıla bilinirse de ana madde olarak buğday ,çavdar, arpa sap ve samanı, mısır sapı ve koçanları,çayır otları ile bu ana materyali fermantasyona sokabilmek için at, tavuk, koyun ve keçi gübreleri , buğday kepeği, pamuk, soya, ayçiçeği, susam küspe ve unları, zeytinyağı fabrikası atıkları, inorganik azot kaynağı olarak amonyum nitrat,amonyum sülfat, üre gibi ticari gübreler ve karbonhidrat ca zengin şeker pancarı melası, bira melası , üzüm cibresi,  gibi katkı maddeleri bu amaçla değerlendirile bilinir. Ayni gurupta yer alan materyallerin biri diğerini ikame edebilir.  Bu nedenle şüphesiz hepsini ayni anda kullanmak  gerekmez. Bu amaçla kullanacağımız materyalleri seçerken  işletme ekonomisi ve açısından en kolay ve ucuza temin edilenine yönelmek gerekir.

               Örnek olarak bol ve taze at gübresi bulunan bir bölgede at gübresini temel alan bir kompost hazırlana bilinir. Burada atın dışkısı ile beraber altlık olarak kullanılıp idrar ile iyice ıslanmış olan hububat sapları da değerlendirilir. Bu materyal kompostlaştırma aşamasında%30-40 ve pastörizasyon aşamasında %20  kuru madde kaybına uğrar.

Basit bir kompost  

  Tavuk gübresi(1000Kg)+Sap-saman (1000 Kg)+Alçı (60Kg)+Su(3000-5000litre)=Kompost(2,5-3ton

Değişik kompost formülleri  

                      Taze ve bol at gübresinin temin edilemediği yerlerde  kompost tamamen tarımsal kaynaklı atıklar kullanılarak   sentetik olarak hazırlana bilinir. Uygulama  alanı bulunan  bazı sentetik kompost formülleri  aşağıda verilmiştir

                        Uygulanacak  kompost formülleri ve işletmenin bünyesine göre  kompost yapım akışı  ve süresi pek fazla değişmemektedir.  Bu klasik kompost yapım süresini kısaltan ve ‘’ kısa  kompost yapma  veya hızlı kompost yapma ‘’ gibi  başka yöntemlerde geliştirilmiştir bu yöntemde süre çok kısalmakta ve kompost u oluşturan formüllerde  oldukça farklılık arz etmektedir.

Kompost yapımı sırasında  meydana gelebilecek aksaklıklar ve  alına bilinecek önlemler:

    a-Aktivitör maddeler yeterli düzeyde değildir. Kompost formülü yeniden kontrol edilerek  azot içeriğine        bakılır, karbon hidrat ca zengin   melas veya üzüm cibresi  ilave edilir

    b- dış hava sıcaklığı çok düşük ise  yığının üzeri örtülür.

    c- yığın gevşek ise sıkıştırılır.

    d- yığın yüksekliği az ise  yükseltilir.

    e- yığında fazla  nem  varsa  hemen havalandırılır.

2-      Yığın da amonyak gazı oluşmuyorsa:

azot kaynağı olan aktivitör madde ilavesi yapılır.

3-      Kompost un ekşi kokması halinde:

a-      yığın nemi fazladır. Havalandırılır

b-      aktarma aralıkları  uzundur, aktarma aralıkları kısaltılır

c-      yığın çok fazla sıkışıktır. Kabartılır.

4-      fermantasyon her yerde eşit olmuyorsa:

a-      katkı maddeleri homojen dağıtılmamıştır. 

b-      Aktarmalarda yığının dış kısmı devamlı dış da iç kısmı devamlı içte kaldığını gösterir (aktarma esnasında yığının dış kısmı içe iç kısmı dışa gelmesine dikkat edilmelidir.)

5-      kompost yağlı görünüşte ise:

a-      Yığına yeteri kadar alçı karıştırılmadığı,

b-      Formüldeki bir maddenin eksik olduğu akla gelir

6-      Kompost neminin fazla olması ,gereğinden fazla, komposttun kuru kalması gereğinden az  su verildiğini        gösterir.

7-      Pastörizasyondan  önce komposttun  sarı renkli ve parlak görünüşlü olması,  fermantasyonun kısa olduğunu gösterir. Süre uzatılır.

8-      Pastörizasyon öncesi kompost ufalanmış görünüyorsa, fermantasyon istenilenden uzun sürmüş demektir

    Pastörize aşamasına gelmiş iyi bir kompost şu özellikleri taşımalıdır:        -     Homojen bir yapıda olmalıdır

      -         Kahverengi renkli (siyah ve sarı değil) ve üzerinde beyaz lekeler mevcut olmalıdır.

      -         Kolay parçalana bilinir olmalıdır.(iki el arasında zorlanmadan parçalana bilinmelidir)

      -        Nem oranı %70-75 olmalı (avuç içerisinde sıkıldığında su belirmeli )

      -         PH 8-8,5 arasında olmalı

   -         Azot miktarı  at gübresinden yapılan kompostlarda %1,7-2,0 sentetik kompostlarda %1,8-2,2arasında bulunmalıdır.

 Pastörizasyon :

Mantar yetiştiriciliğinin en büyük sorunlarından birisi 1. nci  fermantasyon  denilen Kompostlaştırma sonucu hazırlanmış olan substrat ın, zararlı organizmalardan temizlenmesi ve mantar yetiştirmeye uygun bir hale getirilmesidir bu işlem ancak iyi bir pastörize ile gerçekleşir. Pastörizasyon işlemine hazır hale gelmiş olan kompost  koyu kahverengi siyah görünüşlü  sap parçaları parlak şekilde ıslak nem %70-75  ve bünyesinde bir miktar amonyak gazı bulunmaktadır. Kompostlaştırma safhasında yığının yüzeyi  nematodlar miteler sinekler ve bunların yumurta ve larvaları ile zararlı bakteri ve küfler için iyi bir gelişme ortamıdır. Mantar misellerine zarar verecek bu tür organizmaların yok edilmesi ile birlikte, substratta mevcut serbest amonyağı vücutlarında protein olarak depo edebilecek  bazı faydalı  mikro organizmaların gelişmesinin  teşviki  selülozun parçalanması  ve mantar miselinin gelişmesine uygun , toleranslı bir ortamın yaratılması için pastörizasyon gereklidir.  Pastörizasyon Pastörize odasında  aranan şartlar Pastörizasyon işlemi yapılacak olan  pastörize odasının , bazı şartlara sahip olması gerekmektedir.   Yıl içerisindeki en soğuk günlere göre  pastörizasyon odasının sıcaklığının 60 C ye çıkabilecek  ısıtma ve buhar sistemi ile  bu sıcaklığı sabit tutacak,  ayrıca ısı kaybını  önleyecek şekilde çok iyi   izolasyon yapılması gerekmektedir. İzolasyon için yan duvarlar   çift duvar olup arasına nemden etkilenmeyen izolasyon maddesi konulmalıdır, taban ve tavanda ayni şekilde  ısı kaybını minimuma indirecek  düzeyde izole edilmelidir.   Yüksek sıcaklık ve nemin yanında  pastörizasyonun sıhhatli olabilmesi için pastörizasyon esnasında   yüksek miktarda  oluşan  CO2  ve amonyak  içeren ortam havasının  dışarıya atıla bilinmesi için ,bir ton kompost için 200- 300 m3/h olacak şekilde havalandırma sisteminin planlanması gerekmektedir. İçeriye verilen hava yoluyla tekrar hastalık ve zararlıların pastörize edilmiş kompost ta bulaşmasını önlemek amacıyla filtreden geçirilmesi gerekir. Pastörizasyon sistemleri: a-      klasik pastörizasyon b-      kütle pastörizasyonu c-      kimyasal pastörizasyon   klasik pastörizasyon:        bu sistem uzun yıllar boyu mantar yetiştiriciliğinde kullanılmış fakat son yıllarda bazı avantajları nedeniyle yerini kitle pastörizasyonuna bırakmıştır. Bu nedenle  bu sistemden çok kısa bahsederek geçeceğiz  pastörizasyona hazır hale gelen kompost  fazla bastırılmadan  kasalara doldurulup pastörize odasına yerleştirilir. Kasaların yerleştirilmesinde   hava sirkülasyonuna engel olmamasına dikkat edilmelidir. Bunun için kasalar yan duvarlarla temas etmemeli kasayla duvar arasında 10-20 cm iki kasa arasında 10-15 cm  bir mesafe bırakılmalıdır. Ayrıca kasalar üst üste konurken , üstteki kasanın tabanı alttaki kompost yüzeyine temas etmemelidir. İki kasa arasında5-10 cm boşluk olmalıdır. Kütle pastörizasyonu İnşaatı  ve havalandırma sistemi özellik taşıyan  yan yana birkaç tane  yerleşik veya prefabrik  tüneller halinde odalar yapılmaktadır. Odaların tünel şeklinde olmasından tünel pastörizasyonu da denilmektedir. Tüneller pastörizasyonda kullanıldığı gibi  ayrıca ekimden sonra  kütle halinde misel geliştirmek amacıyla  geliştirme  odası olarak da kullanılmaktadır. Tüneller içerisine  1,80-2 m  yüksekliğinde yerleştirilen  1 ton kompost için 1.1-1,2 M2   zemine ihtiyaç vardır , eni 2-4 m, yüksekliği 3,5-5 m  olan tünellerin  işletme ihtiyacına bağlı olarak  uzunlukları 10- 20  m arasında değişmektedir. Yan yana  blok şeklinde veya ayrı ayrı olan tünellerin  tabanları çift katlı olarak yapılmıştır. Alt taban izoleli ve betondan, üst taban ise  kompost un  aşağıya dökülmesine engel olacak  ve havalandırmayı sağlayacak şekilde ızgaralı yapılır. İki taban arasındaki mesafe 40 –50 cm  olmalı ve alt taban,  kompost un havalandırılmasının homojen  olması , sızan veya kondanse olan suyun  akabilmesi için girişten itibaren en az %2 eğimli olmalıdır.             Dışarıda fermantasyonunu tamamlamış olan kompost   yükleyicilerle 1,8-2m olacak şekilde tünellere  doldurulur. Kompost un  pastörize odalarına doldurulurken 2m nin üzerinde olmamasına dikkat edilmelidir. Zira yüksekliğin fazla olması  halinde havalandırma iyi yapılamamakta ve bunun sonucu olarak kompost kalitesi düşmektedir. kompost un pastörize odasına doldurma işlemi bitikten sonra kapılar  kapatılıp 10-15  saat  beklenir bu süre sonunda  kompost sıcaklığı 58-60 0C  ye yükselir.kompost sıcaklığının 60 0C nin üzerine çıkmamasına dikkat edilmelidir. Çünkü  60  0C nin üzerinde  mikro organizma faaliyeti minimuma inmektedir.  Kompost sıcaklığının  60 C ye çıkarılmasından  itibaren 6-8 saat bu seviyede kalması sağlanır( sıcaklık düşmesinde buhar vererek, sıcaklık yükselmesinde hava vererek ). Ve bu süre sonunda vantilasyon (havalandırma ) işlemine başlanır. Havalandırmamada oda sıcaklığı 45-50 0C kompost sıcaklığı 55 0C  olana kadar devam edilir ve 5-7 gün boyunca devam edilir,bu sırada substrat içerisinde birikmiş olan amonyak ve CO2   den  temizlenmiş olur.

Kimyasal pastörizasyon  Buhar  yada kitle pastörizasyonu yapma imkanı olmayan, genellikle mantarcılığa yeni başlamış ve  bu işi amatörce ek gelir olarak yapmak isteyenler, hazırlamış oldukları kompost u  kimyasal yolla sterilize ederek  hastalık, zararlı ve mantar miseline rekabet edebilecek organizmalardan temizlemektedir. Kimyasal pastörizasyon  ile  kompost içerisindeki  tüm organizma ve mikroorganizmalar öldürüldüğü için  genel bir sterilizasyon olarakta değerlendirile biliriz. Kimyasal pastörizasyon yapılması istenilen kompost  ta kompostlaştırma süresi, buhar pastörizasyonuna göre biraz daha uzun tutulması  gerekir. Pastörizasyon aşamasına gelmiş olan kompost beton bir platform veya  deliksiz bir naylon üzerine 30-50 cm yüksekliğinde yayılır. Eğer sterilizasyon metil bromitle yapılacaksa. 1 m3 kompost için 60-80 gr hesabıyla  metil bromit kullanılır.(metil bromit  zehirli bir gaz olduğu için, bu konuda  uzman kişiler   tarafından kullanılması gerekmektedir) . yayılan kompost üzerine  özel delme apereyleri ile metil bromit kutuları yerleştirilir ve  komposttun üzeri  deliksiz naylon ile örtülür, naylonun kenarları kum veya toprakla bastırılarak kapatılır.  Kompost tamamen kapatıldıktan sonra  naylonun altındaki metil bromit kutuları delinerek gazlama işlemi yapılır.  Gazlama işleminden sonra kompost 24saat  bekletilir bu süre sonunda  kompost üzerindeki örtü kaldırılarak aktarma ve havalandırma  ile gazın tamamen komposttan atılması sağlanır. Metil bromitle sterilizasyonda bazı hususlara dikkat etmek gerekmektedir. Metil bromittin buharlaşması    +4 0C olduğu için gazlama işleminin sağlıklı olabilmesi için ortam sıcaklığının 15-20  C den yüksek olması gerekmektedir. Aksi takdirde   kompost  içerisinden atmak  zorlaşacak kompost içerisinde kalan metil bromit  ekimden sonra mantar misellerine zarar verir ve onların ölmelerine neden olur.  Ayrıca metil bromit gazı çok zehirli olduğu için havalandırmalarda ve kullanmalarda çok dikkat edilmelidir Metil bromitle muameleden sonra kompost steril bir hale geldiği için hastalık ve zararlıkların  bulaşması ve gelişmesi de kolay olmaktadır bu nedenle,  gazlamanın  ve havalandırmanın , mümkün olduğu kadar  temiz bir ortamda yapılması gerekmektedir. Kimyasal pastörizasyonun ikinci yöntemi ise, bakır sülfat la pastörizasyondur. Bunun uygulanmasında 1 ton kompost için 500 gr. Bakır sülfat kullanılmaktadır. Bakır sülfat pastörize aşamasına gelmiş kompost ta  aktarılarak homojen bir şekilde karıştırılıp üzeri naylonla örtülür ve naylonun kenarları  kum ve toprakla bastırılarak  kapatılır. Bu şekilde 3 gün  bekletilir  3. günün sonunda  3-4 kere aktarılarak havalandırılan kompost  ekim için hazır hale gelir. İyi bir pastörize sonunda  kompost şu özelliklere sahip olmalıdır.    -         kompost  ta aktivite azalır ve ısı hızla düşme eğilimi gösterir    -         amonyak  kokusu olmamalı 5-10ppm arasında veya daha az olmalı    -         kompost rengi kahverengi siyahtan gri  renge dönmesi gerekir    -         kompost yumuşak olmalı , kolaylıkla kırılmalı    -         iki elle sıkıştırıldığında su akmamalı, nem oranı %65-68 civarında olmalı    -         kompost kokusu taze çavdar ekmeği kokusunda olmalı    -         azot oranı %2-2.5 arasında olmalı   -         karbon  nitrojen oranı16-17   -         ph 6,6-7,5 arasında olmalıdır. Misel ekimi ve ön gelişme  devresi:

    Ekime hazır hale gelen kompost beklemeden ekim yapılır. Ekimde , buğday ,çavdar, mısır v.b. hububat denelerine sardırılmış  tohumluk misel kullanılır. ekimden maksat, tohumluk miselin  kompost içerisine olabildiğince homojen bir şekilde yayılması, karıştırılmasıdır. Bir ton kompost için 5-7 kg arasında  veya 8- 10 lt misel kullanılır . misel  daha düşük dozlarda ekilirse  gelişme  süresi uzamakta ve rakip ve istenmeyen  organizmaların kompost içerisinde çoğalma riski  artmaktadır. Tersine yüksek dozda  ekim yapıldığında ise  maliyeti artırıcı etkenle birlikte  misel gelişmesi sırasında istenmeyen ölçüde  sıcaklık yükselmesi olabilir.

               Kompost iyi bir besin  ortamı olduğundan  her türlü mikrobial bulaşmaya karşı duyarlıdır. Bu nedenle ekimde çalışanların hijyen  şartlarına  büyük ölçüde özen göstermeleri , ekimde kullanacakları alet ve ekipmanların  temiz olmasına dikkat etmeleri  gerekir .

               Ekim elle veya makine ile yapıla bilinir. Tohumluk misel  kompost a homojen bir şekilde karıştırılır ve kasa,naylon torba veya ranzalara yerleştirilir. Ekimi yapılan kompost hafifçe  bastırılarak düzeltilir odalara yerleştirilen kompost üzerine  kağıt veya ince naylon örtü ile örtülerek  hem muhtemel bulaşmalara karşı hem de yüzey kurumalarına karşı tedbir alınmış  olur. Bulaşmalara karşı ayrıca  %1 lik  formalin  ve %0.1 DDVP  ile oda haftada bir ilaçlanmalıdır. Ara sıra su pülvarize edilerek  örtü kağıtlarının nemli kalması  sağlanır . Bu devrede kapı ve havalandırmalar kapalı tutulur yalnız ısı ayarlamalarında havalandırmalar kullanılır, oda ve kompost sıcaklığının 28 C nin üzerin çıkmamasına  özen gösterilir.

Gelişme dönemi için en uygun sıcaklık oda içi 23 C  kompost 25 C oda içi nem %80-90  de  miseller 13 –15 günde  kompost u  tamamen sarar  ve ortama mantar kokusu yayılmaya başlar. Bu süre zarfında misel gelişmez ise bunun nedenlerini  söyle sıralayabiliriz.

   -         Kompost aşırı ıslak  yada kurudur.

   -         Kompost sıcaklığı 30 C yi aşmıştır

   -         Kompost  besin maddelerince fakirdir.

   -         Kompost hazırlanması ve pastörizasyonu iyi yapılmamıştır.

   -         PH uygun değildir

   -         Hastalık yada zararlılarla bulaşma vardır.

  ÖRTÜ TOPRAĞININ ÖRTÜLMESİ

        Sonradan  meydana gelebilecek bulaşmaları engellemek, su düzeni kurularak komposttun kurumasını önlemek ve daha düzenli şapka oluşmasına elverişli  bir ortam yaratmak amacıyla, misel gelişmesini tamamlamış olan kompost üzerine 3,5 –4 cm kalınlığında toprakla kaplanır. Mantar verim ve kalitesi üzerine son derece etkili olan  örtü toprağının  en önemli özelliği  yüksek su tutma kapasitesine sahip organik maddece zengin  olmasıdır. Torf olarak adlandırdığımız bu topraklar  yüksek miktarda su tutma kapasitesi nedeniyle  mantarın su deposu gibidir. Zira mantar için su çok önemlidir. 1 kg mantar  oluşumu için,  yaklaşık 1 lt mantar yapısına girmek 1 lt de buharlaşmayı karşılayabilmek için  2 litre suya ihtiyaç vardır.  Mantar için bu kadar önemi ve yeri olan suyu  rasgele ve bolca verdiğimizde  ise kompost içerisine sızma olacağından  miseller boğulabilir. bu nedenle   suyun belli bir rejim dahilinde  verilerek  örtü toprağında stokta  tutulması  çok önemlidir.

       Örtü toprağının Ph sı  7- 7.5 olmalı,  bunu sağlamak  için  gerekirse kireç veya mermer tozu ilave edilmelidir.  Dönem sonuna  kadar  geçirgen yapısını korumak , kaymak oluşturmamak suretiyle  hava geçişine izin veren  yapıdaki örtü toprağının  besin maddelerince zengin olması gerekmez.

        En uygun örtü toprağı  turba( torf) dur buna hacim itibariyle  onda bir oranında kum veya dört de bir oranında perlit karıştırıla bilinir.

        Bunun yanında:  orman toprağı, tınlı toprak, killi toprak , kum vb. materyallerle  karışımlar yapılarak ta  kullanıla bilinir. Ayrıca  birkaç yıl beklemiş  atık kompost da örtü toprağı olarak kullanıla bilinir.

         Örtü toprağı hazırlandıktan sonra hastalık ve zararlılara karşı  70 C0  de 1 saat tutularak  buharla sterilize edilir. Buna olanak yoksa 1 m3 toprak için 2- 2,5 lt  dozunda formalin karıştırılarak  dezenfekte edilir.Formalinle sterilizasyonda 100  litre suya 2-2.5  Litre  formalin karıştırılarak 1 m toprağa iyice karıştırılarak toprağın üzeri naylon la örtülür ve ya naylon torbalar içerisine konularak ağızları kapatılır en az 48 saat bu şekilde bekletilir. Kullanmadan önce toprak iyice havalandırılarak örtü işlemi yapılır. Formalinle sterilizasyon için ortam ısısının 15 C den az olmaması gerekir.

 BAKIM HASAT

Mantarcılıkta en önemli bakım işlemi sulamadır. Hem yetersiz hem de aşırı sulama  verim ve kalite üzerine son derece etkilidir. Örtü toprağının yerleştirildiği anda %65-70 su içerdiğini belirtmiştik. Bu pratikte avuca alınıp sıkıldığında suyun parmaklar arasında görünmesi akmaması ile anlaşılır.

      Toprak örtümünden sonra 1-2 gün içinde püskürtme şeklinde sulamalarla örtü toprağındaki nem oranı %70-73 seviyesine getirilir. Bundan sonraki sulamalar yüzey kurumalarını giderecek şekilde çok hafif püskürtmelerle sürdürülerek örtü toprağının nem düzeyi korunur. Bu dönemdeki hava nemi de %90-93 düzeyindedir.

      Mantar taslaklarının görünmesi ile mantarlar nohut iriliğine ulaşana kadar olan dönemde sulama kesilir. Sadece yüzey koruması halinde sisleme şeklinde nemlendirilir.

     Misellerin örtü toprağını sarmasını takiben primodiumları oluşturmaya başlaması için, kompost sıcaklığını 24-25 C0’lerden 20 C0’nin altına yavaş yavaş düşürülür. Aynı zamanda iyi bir misel gelişmesi için %1-2 düzeyinde tutulan CO2 yoğunluğu ek havalandırmalara başlanarak %0,1’in altına düşürülür. Sıcaklık ve CO2 yoğunluğunun hızla düşürülmesi şapka oluşumunu hızlandırır.

  HASTALIK VE ZARARLILAR

• Mantarların Üretimi
• Misel (Tohum)
• Üretim Kitleri
• Fotoğraflar
• Tıbbi Mantarlar

• Satışlar
• Danışmanlık
• Hakkımızda
• İletişim
• Sıkça Sorulan Sorular

• Hesabım
• Sipariş Geçmişim
• Alışveriş Listem
• Bütlen Aboneliği
• Kampanyalar